Trang Chính
BÀI 8: VIỆT BẮC( TRÍCH)
(Tố Hữu)
I. Kiến thức cơ bản
1. Trình bày những nét chính về cuộc đời và sự nghiệp thơ Tố Hữu?
- Tố Hữu (1920-2002), tên thật là Nguyễn Kim Thành, quê gốc ở tỉnh Thừa Thiên.
- Sinh ra trong một gia đình nhà nho nghèo, từ nhỏ Tố Hữu đã học và tập làm thơ (Những Bài thơ đầu tiên được sáng tác từ những năm 1937-1938). Ông giác ngộ cách mạng trong thời kì Mặt trận Dân chủ và trở thành người lãnh đạo Đoàn Thanh niên Dân chủ ở Huế.
- Tháng 4-1939, Tố Hữu bị Thực dân Pháp bắt, giam giữ ở các nhà lao miền Trung và Tây Nguyên.
- Tháng 3-1942, Tố Hữu vượt ngục Đắc Lay, tiếp tục hoạt động cách mạng.
- Ông từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng: Chủ tịch Uỷ ban khởi nghĩa Thừa Thiên- Huế; Uỷ viên Bộ chính trị; Phó chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng.
- Tác phẩm đã xuất bản: Từ ấy ( Thơ- 1946); Việt Bắc ( Thơ- 1954); Gió lộng ( Thơ-1961); Ra trận ( Thơ-1971); Máu và hoa ( Thơ- 1972); Một tiếng đờn (Thơ-1992)...
- Tố Hữu từng được nhận Giải nhất Giải thưởng văn học Hội nhà văn Việt Nam 1954-1955 ( Tập thơ Việt Bắc); Giải thưởng văn học Asean(1969); Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật ( Đợt I, 1996).
2. Những nhân tố tác động đến con đường thơ của Tố Hữu ?
- Quê hương: sinh ra và lớn lên ở xứ Huế, một vùng đất nổi tiếng đẹp, thơ mộng , trầm mặc với sông Hương, núi Ngự, đền đài lăng tẫm cổ kính,… và giàu truyền thống văn hóa, văn học bao gồm cả văn hóa cung đình và văn hóa dân gian mà nổi tiếng nhất là những điệu ca, điệu hò như nam ai nam bình . mái nhì, mái đẩy…
- Gia đình: Ông thân sinh ra nhà thơ là một nhà nho không đỗ đạt nhưng rất thích thơ phú và ham sưu tầm văn học dân gian. Mẹ nhà thơ cũng là người biết và thuộc nhiều ca dao, tục ngữ. Từ nhỏ Tố Hữu đã sống trong thế giới dân gian cùng cha mẹ. Phong cách nghệ và giọng điệu thơ sau này chịu ảnh hưởng của thơ ca dân gian xứ Huế.
- Bản thân Tố Hữu: là người sớm giác ngộ lí tưởng cách mạng, tham gia cách mạng từ năm 18 tuổi, bị bắt và bị tù đày từ năm 1939- 1942, sau đó vượt ngục trốn thoát và tiếp tục hoạt động cho đến Cách mạng tháng Tám, làm chủ tịch ủy ban khởi nghĩa ở Huế. Sau cách mạng ông giữ nhiều trọng trách ở nhiều cương vị khác nhau, nhưng vẫn tiếp tục làm thơ.
3. Con đường thơ của Tố Hữu :
Thơ Tố Hữu gắn bó chặt chẽ với cuộc đấu tranh cách mạng Việt Nam từ những năm 1940 cho đến sau này.
a. Tập thơ Từ ấy (1946) : gồm 71 bài sáng tác trong 10 năm (1936 – 1946). Tác phẩm được chia làm ba phần:
- Máu lửa (27 bài) được viết trong thời kì đấu tranh của Mặt trận dân chủ Đông Dương, chống phát xít, phong kiến, đòi cơm áo, hòa bình…
- Xiềng xích (30 bài) được viết trong nhà giam thể hiện nỗi buồn đau và ý chí, khí phách của người chiến sĩ cách mạng.
- Giải phóng (14 bài) viết từ lúc vượt ngục đến 1 năm sau ngày độc lập nhằm ngợi ca lí tưởng, quyết tâm đuổi giặc cứu nước và thể hiện niềm vui chiến thắng.
Những bài thơ tiêu biểu:Mồ côi, Hai đứa bé, Từ ấy,…
b . Tập thơ Việt Bắc (1954)
- Gồm 24 bài sáng tác trong thời kì kháng chiến chống Pháp.
- Việt Bắc là bức tranh tâm tình của con người VN trong kháng chiến với những cung bậc cảm xúc tiêu biểu: tình yêu quê hương đất nước, tình đồng chí đồng đội, tình quân dân, lòng thủy chung cách mạng. Đồng thời thể hiện quyết tâm bảo vệ sự toàn vẹn của đất nước.
- Những bài thơ tiêu biểu: Phá đường, Việt Bắc, Bầm ơi, Ta đi tới,…
c. Gió lộng (1961):
- Tác phẩm thể hiện niềm vui chiến thắng, cuộc sống mới với những quan hệ xã hội tốt đẹp. Còn là lòng tri ân nghĩa tình đối với Đảng, Bác Hồ và nhân dân.
- Những bài thơ tiêu biểu: Trên miền Bắc mùa xuân; Thù muôn đời muôn kiếp không tan;Mẹ Tơm; bài ca xuân 1961,…
d. Ra trận (1971), Máu và Hoa (1977)
Phản ánh cuộc đấu tranh của dân tộc kêu gọi cổ vũ tinh thần chiến đấu của dân tộc . Ca ngợi Bác Hồ, tổng kết lịch sử đấu tranh.
4. Tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh trong phong c¸ch nghệ thuật thơ Tố Hữu?
- Tố Hữu là nhà thơ trữ tình chính trị thể hiện nồng nhiệt tự hào lý tưởng cách mạng, đời sống cách mạng của nhân dân ta.
- Thơ Tố Hữu chủ yếu mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn, màu sắc lịch sử được diễn tả bằng bút pháp lãng mạn, hình tưởng thơ kì vĩ, tráng lệ.
- Nét đặc sắc trong thơ Tố Hữu là có giọng điệu riêng. Thơ liền mạch, nhất khí tự nhiên, giọng tâm tình, ngọt ngào tha thiết.
- Nghệ thuật thơ Tố Hữu đậm đà tính dân tộc. Phối hợp tài tình ca dao, dân ca các thể thơ dân tộc và “thơ mới”. Vận dụng biến hoá cách nói, cách cảm, cách so sánh ví von rất gần gũi với tâm hồn người. Phong phú vần điệu, câu thơ mượt mà, dễ thuộc dễ ngâm.
5. Vì sao nói thơ Tố Hữu là thơ trữ tình chính trị?
Vì: - Tố Hữu là nhà thơ- chiến sĩ, thơ ông nhằm mục đích phục vụ cho cuộc đấu tranh cách mạng. Tố Hữu tạo được sự thống nhất giữa cảm hứng trữ tình và tuyên truyền chính trị.
- Thơ Tố Hữu chủ yếu khai thác cảm hứng từ đời sống chính trị của đất nước và hoạt động cách mạng của bản thân nhà thơ.
- Con người và hiện thực trong thơ Tố Hữu được cảm nhận và biểu hiện chủ yếu trên phương diện chính trị, trong mối quan hệ với lí tưởng và nhiệm vụ cách mạng.
6. Nêu hoàn cảnh sáng tác,giá trị tư tưởng và chủ đề của Bài thơ Việt bắc?
* Hoàn cảnh ra đời:
- Việt Bắc là quê hương cách mạng, là căn cứ địa vững chắc của cuộc kháng chiến, nơi đã che chở đùm bọc cho Đảng, Chính Phủ, bộ đội trong suốt những năm kháng chiến chống Pháp gian khổ.
- Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, hiệp định Giơnevơ về Đông Dương được kí kết (tháng 7- 1954) hòa bình lập lại, miÒn Bắc nước ta được giải phóng. Một trang sử mới của đất nước, một giai đoạn mới của c¸ch m¹ng được mở ra.
- Tháng 10 năm ấy, các cơ quan trung ương của Đảng và chính phủ rời chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội. Nhân sự kiện lịch sử ấy, Tố Hữu sáng tác bài th¬ “Việt Bắc”.
“Việt Bắc” là đỉnh cao của thơ Tố Hữu và cũng là một tác phẩm xuất sắc của văn học Việt Nam thời kháng chiến chống thực dân Pháp. T¸c phÈm gồm 150 câu lục bát ,là khúc hát trữ tình hay nhất trong tập thơ cùng tên của nhà thơ, đoạn trích (90 câu lục bát ) là phần mở đầu nói về những kỉ niệm cña nhµ th¬ với kháng chiến.
* Giá trị tư tưởng và chủ đề của Bài thơ:
- Việt Bắc không chỉ là tình cảm riêng của Tố Hữu mà còn tiêu biểu cho tình cảm cao đẹp của những con người kháng chiến đối với Việt Bắc, đối với nhân dân và đất nước.
- Bài thơ là khúc hát ân tình thuỷ chung giữa những con người cách mạng kháng chiến với Việt Bắc và giữa nhân dân Việt Bắc với cách mạng, thể hiện truyền thống đạo lí thuỷ chung, giàu ân nghĩa của dân tộc.
7. Nhận xét về cấu trúc và giọng điệu của Bài thơ Việt Bắc?
- Bài thơ đã sáng tạo nên một hoàn cảnh đặc biệt để bộc lộ cảm xúc, tình cảm dạt dào. Đó là cuộc chia tay đầy lưu luyến của kẻ ở, người đi đầy bâng khuâng, bịn rịn để thể hiện những nghĩa tình cách mạng rộng lớn.
- Giọng điệu ngọt ngào, êm ái, hài hoà nhịp nhàng như lời ru. Bài thơ đưa người đọc vào thế giới tâm tình đằm thắm đầy tình nghĩa.
II. Luyện tập
Đề 1: Phân tích đoạn trích Việt Bắc ( trích phần một của Bài thơ) của nhà thơ Tố Hữu.
Dàn ý.
A. Mở Bài: Giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm, vị trí của đoạn trích cũng như giá trị chung của đoạn trích.
B.Thân Bài:
1. 8 câu thơ đầu: Cuộc chia tay
- Bài thơ kết cấu theo lối hát đối đáp rất quen thuộc, vận dụng ca dao một cách sáng tạo.
- Mở đầu là một câu hỏi ngọt ngào bâng khuâng:
Mình về mình …nhìn sông nhớ nguồn
M*ười lăm năm ấy là trở về với cội nguồn những năm tiền khởi nghĩa sâu nặng biết bao ân tình. 4 câu thơ điệp lại 4 chữ mình, 4 chữ nhớ, 1 chữ ta hòa quyện 1 câu hỏi về thời gian (10 năm...) một câu hỏi về không gian (nhìn cây...). Khổ thơ ngắn nhưng đã dồn góp lại cả một thời cách mạng. Tấm lòng ng*ười ở lại đã thổ lộ giãi bày trong không gian, theo thời gian.
- TiÕp theo lµ lêi cña “ ng*êi c¸n bé kh¸ng chiÕn” ®¸p l¹i:
Tiếng ai tha thiết …nói gì hôm nay...
Quyến luyến, xúc động nghẹn ngào nói không nên lời, tình cảm ấy làm thay đổi cả nhịp thơ. (Nhịp 2/2/2-> nhịp 3/3/2). Dấu chấm lửng hàm chứa bao xao xuyến không lời.
2. Lời kẻ ở, người đi đầy xúc động -> Qua đó biểu hiện nghĩa tình cách mạng rộng lớn.( Phần còn lại).
a.Lời của kẻ ở: (12 câu tiếp: Mỡnh đi có nhớ những ngày
….. Tân Trào, Hồng Thái, mái đỡnh cõy đa).
- Lời của kẻ ở là lời nhắn nhủ đối với người đi về những kỉ niệm đã lùi xa vào quá khứ.
- Đó là:
+ Có nhớ Việt Bắc, cội nguồn quê hương cách mạng (Việt Bắc gắn liền với những sự kiện lớn lao của cách mạng, lịch sử- “ Hồng Thái”, “ Tân Trào”...).
+ Có nhớ Việt Bắc với những kỉ niệm ân tình.
b.Lời người đi: (Lời người cán bộ cỏch mạng).
- 4 câu thơ:
Ta với mình, mình với ta
…
Nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu
-> sö dông cách nói mình –ta của ca dao dân ca, điệp từ mình + nghệ thuật so sánh nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu khẳng định lòng thủy chung son sắt với cách mạng, với quê hương kháng chiến của người cán bộ vÒ xuôi.
- 18 câu thơ tiếp: Nỗi nhớ cảnh, nhớ người Việt Bắc.
Nhớ gì như nhớ người yêu
... Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy
+ Hình ảnh so sánh như nhớ người yêu thể hiện sự gắn bó tha thiết trong tình cảm. Nỗi nhớ cụ thể sâu sắc với những hình ảnh gợi cảm đầy thi vị: Trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương, bản khói cùng sương, bếp lửa...gợi nhớ những nét mang đậm hồn người.
Ta đi ta nhớ những ngày
…Chày đêm nện cối đều đều suối xa
+ Hình ảnh đắng cay ngọt bùi, thương nhau chia củ sắn lùi, bát cơm sẻ nửa chăn sui đắp cùng là hình ảnh đậm đà giai cấp. Người dân Việt Bắc cần cù, gian khổ, thương yêu nghĩa tình.
- 10 câu tiếp: Nỗi nhớ người gắn với thiên nhiên bốn mùa.
Ta về mình có nhớ ta …
Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung
+ Đây là đoạn thơ đ*ược xem là đặc sắc nhất trong Bài thơ Việt Bắc. 10 câu lục bát thu gọn cả sắc màu 4 mùa, cả âm thanh cuộc sống, cả thiên nhiên con ngư*ời Việt Bắc.
Ta về mình có nhớ ta
Ta về ta nhớ những hoa cùng ng*ười
+Tố Hữu lựa chọn hình ảnh đối xứng : hoa - người. Hoa là vẻ đẹp tinh tuý nhất của thiên nhiên, kết tinh từ h*ương đất sắc trời, cßn con ng*ười là hoa của đất. Bởi vậy đoạn thơ đư*ợc cấu tạo: câu lục nói đến thiên nhiên, câu bát nói tới con ngư*ời.Vẻ đẹp của thiên nhiên và con người hòa quyện với nhau tỏa sáng bức tranh thơ. Bốn cặp lục bát tạo thành bộ tứ bình đặc sắc.
- Phần còn lại: Nỗi nhớ về Việt Bắc đánh giặc anh hùng.
+ Nhớ chiến khu oai hùng.
+ Nhớ con đường chiến dịch, nhớ khí thế hào hùng của quân và dân trên đường hành quân, mang chất sử thi:
“Những đường Việt Bắc cuả ta
....Bước chân nát đá muôn tàn lửa bay”
->Âm điệu thơ hùng tráng thể hiện sức mạnh chiến đấu và chiến thắng của quân và dân ta.
+ Nỗi nhớ gắn liền với niềm tin
… Nhìn lên Việt Bắc: Cụ Hồ sáng soi
… Trông về Việt Bắc mà nuôi chí bền”
+ Nhớ Việt Bắc là nhớ về cội nguồn, nhớ một chặng đường lịch sử và cách mạng:
“Mười lăm năm ấy ai quên
Quê hương Cách mạng dựng nên Cộng hoà.
C. Kết luận
- Bài thơ thể hiện nghệ thuật tài hoa độc đáo của nhà thơ Tố Hữu: giọng thơ trữ tình, ngọt ngào, ngôn ngữ giản dị, đặc biệt cách sử dụng đại từ “ mình”- “ ta” linh hoạt uyển chuyển, kết cấu đối đáp lặp ý của ca dao- dân ca khiến cho Bài thơ mang tính dân tộc đậm đà.
- Tất cả những điều đó nhằm thể hiện tình cảm đôn hậu của con người Việt Bắc và sự ân tình thuỷ chung của người kháng chiến.
Đề 2: Phân tích đoạn thơ:
Ta về mình có nhớ ta .... Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung ( Trích Việt Bắc – Tố Hữu)
Gợi ý phần thân Bài
1. Mở đầu đoạn thơ là sự giới thiệu chung về nội dung cảm xúc: nhớ cảnh, nhớ người.
- Dòng thơ đầu: “Ta về, mình có nhớ ta” vừa là câu hỏi tu từ, vừa là lời thoại, vừa là cái cớ để bày tỏ tấm lòng của mình một cách trực tiếp, khái quát.
- Dòng thơ tiếp theo: Ta về ta nhớ những hoa cùng người. Nhà thơ dùng hình ảnh ẩn dụ “ hoa” để chỉ thiên nhiên Việt Bắc, “ người” là người dân Việt Bắc. Thiên nhiên và con người hoà quyện vào nhau.
2. Nỗi nhớ về Việt Bắc được triển khai bằng bộ tranh tứ bình qua những dòng thơ còn lại.
- Bộ tranh tứ bình được vẽ bằng thơ với bốn cặp lục bát. Bốn dòng lục dành cho cảnh, bốn dòng bát dành cho người. Cảnh và người hoà quyện vào nhau.
- Phong cảnh ở đây là phong cảnh núi rừng, mang đậm sắc màu Việt Bắc, được miêu tả bằng âm thanh, màu sắc... theo diễn biến bốn mùa trong năm.
+ Đú là nỗi nhớ mùa đông Việt Bắc - cái thuở gặp gỡ ban đầu, đến hôm nay vẫn sáng bừng trong kí ức.
Rừng xanh hoa chuối đỏ t*ươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lư*ng
-> Câu thơ gợi cảm nhận về một màu xanh lặng lẽ, trầm tĩnh của rừng già Màu xanh cña núi rừng Việt Bắc:
Rừng giăng thành lũy thép dày
Rừng che bộ đội rừng vây quân thù
Trên cái nền xanh ấy lµ mµu hoa chuối đỏ t*ơi. Hai chữ “đỏ tươi*” không chỉ là từ ngữ chỉ sắc màu, mà chứa đựng cả một sự bừng thức, một khám phá ngỡ ngàng, một rung động rất thi nhân. Trên cái phông nền hùng vĩ và thơ mộng ấy, hình ảnh con ngư*ời xuất hiện thật vững chãi, tự tin. Đó là vẻ đẹp của con người làm chủ núi rừng: “Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng”.
+ 2 câu tiếp là sự chuyển màu trong bức tranh thơ: Màu xanh trầm tĩnh của rừng già chuyển sang màu trắng tinh khôi của hoa mơ khi mùa xuân đến. Cả không gian sáng bừng lên sắc trắng của rừng mơ lúc sang xuân: Ngày xuân mơ nở trắng rừng-> Trắng cả không gian, trắng cả thời gian. Cái sắc trắng tinh khôi bừng nở khiến người đi không thể không nhớ đến con ng*ười Việt Bắc, trong công việc lao động thầm lặng mà cần mẫn tài hoa: Nhí ng*êi ®an nãn chuèt tõng sîi giang.
Hai chữ “chuốt từng” gợi lên dáng vẻ cẩn trọng tài hoa. Cảnh thì mơ mộng, tình thì đ**ợm nồng. Hai câu thơ lư*u giữ lại cả khí xuân, sắc xuân, tình xuân.
+ Bức tranh thơ thứ 3 chuyển qua rừng phách. Trong rừng phách nghe tiếng ve ran, ngắm sắc phấn vàng giữa những hàng cây cao vút, ta như* cảm thấy sự hiện diện rõ rệt của mùa hè:
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
->Sự chuyển mùa được biểu hiện qua sự chuyển màu trên thảo mộc cỏ cây. Chữ đổ đ*ược dùng thật xác, tinh tế. Nó vừa gợi sự biến chuyển mau lẹ của sắc màu, vừa diễn tả tài tình từng đợt mư*a hoa rừng phách khi có ngọn gió thoảng qua, vừa thể hiện chính xác khoảnh khắc hè sang.-> sử dụng nghệ thuật âm thanh để gọi dậy màu sắc, dùng không gian để miêu tả thời gian.-> cảnh thực mà vô cùng huyền ảo.
Trên nền cảnh ấy, hiÖn lªn hình ảnh thơ mộng, lãng mạn: “Cô em gái hái măng một mình”. Nhớ về em, là nhớ cả một không gian đầy h*ương sắc. Ng*ười em gái trong công việc lao động hàng ngày giản dị: hái măng.
+ Khép lại bộ tứ bình là cảnh mùa thu. Cảnh đêm phù hợp với khúc hát giao duyên trong thời điểm chia tay giã bạn. Dư*ới ánh trăng thu, tiếng hát ân tình càng làm cho cảnh thêm ấm áp tình ng*ười. Đại từ phiếm chỉ “ai” đã gộp chung ngư*ời hát đối đáp với mình làm một, tạo một hòa âm tâm hồn đầy bâng khuâng l**u luyến giữa kẻ ở, ng**ời đi, giữa con ngư*ời và thiên nhiên.
Đề 3: Phân tích đoạn thơ:
Những đường Việt Bắc của ta
Vui lên Việt bắc, đèo De, núi Hồng.
Gợi ý phần thân Bài
- Khí thế dũng mãnh của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp Việt Bắc:
+ Tác giả nhớ lại quang cảnh chiến đấu sôi động, hào hùng của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở Việt Bắc với nhiều lực lượng tham gia (dân công, bộ đội binh chủng cơ giới,...), thể hiện rõ trên những con đường bộ đội hình quân, dân công đi tiếp viện, đoàn ô tô quân sự,...
+ Tác giả nhớ lại niềm vui khi tin tức chiến thắng của mọi miền đất nước tiếp nối báo về.
- Những đặc sắc về nghệ thuật của đoạn thơ. Tác giả đã rất điêu luyện trong việc sử dụng thể thơ lục bát, thể hiện các mặt:
+ Cách dùng từ ngữ, hình ảnh.
+ Cách vận dụng các biện pháp tu từ (trùng điệp, so sánh, cường điệu,..).
+ Giọng thơ hào hùng, sôi nổi.
-> Chỉ qua đoạn thơ ngắn, Tố Hữu đã thể hiện được không khí của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta một cách cụ thể và sinh động.
Đề 4: Phân tích đoạn thơ: Ta đi ta nhớ những ngày ... Chày đêm nện cối đều đều suối xa.
Gợi ý phần thân Bài:
1. Hai câu thơ đầu khái quát về tình cảm, cảm xúc của người ra đi nhớ về những kỉ niệm của cuộc sống gian khổ, vất vả nhưng đầy niềm vui, hạnh phúc trong kháng chiến.
2. Những câu thơ tiếp theo là sự cụ thể hoá nỗi nhớ;
- Nhớ những công việc lao động gian khổ của đồng bào Việt Bắc: Hình ảnh bà mẹ và đứa con đầy xúc động.
- Nhớ những ngày diệt giặc dốt tràn đầy niềm vui: Hình ảnh lớp học, những giờ liên hoan
- Nhớ những ngày công tác với tinh thần cách mạng lạc quan, vượt qua khó khăn gian khổ.
- Nhớ những âm thanh quen thuộc, bình dị của cuộc sống hanh bình nơi chiến khu Việt Bắc.
3. Nghệ thuật sử dụng phép điệp từ (nhớ, nhớ sao), thể thơ lục bát, cách nói giản dị gần gũi, cấu trúc đối để diễn tả tình cảm sâu đậm thuỷ chung trong tình cảm của người ra đi.
(Tố Hữu)
I. Kiến thức cơ bản
1. Trình bày những nét chính về cuộc đời và sự nghiệp thơ Tố Hữu?
- Tố Hữu (1920-2002), tên thật là Nguyễn Kim Thành, quê gốc ở tỉnh Thừa Thiên.
- Sinh ra trong một gia đình nhà nho nghèo, từ nhỏ Tố Hữu đã học và tập làm thơ (Những Bài thơ đầu tiên được sáng tác từ những năm 1937-1938). Ông giác ngộ cách mạng trong thời kì Mặt trận Dân chủ và trở thành người lãnh đạo Đoàn Thanh niên Dân chủ ở Huế.
- Tháng 4-1939, Tố Hữu bị Thực dân Pháp bắt, giam giữ ở các nhà lao miền Trung và Tây Nguyên.
- Tháng 3-1942, Tố Hữu vượt ngục Đắc Lay, tiếp tục hoạt động cách mạng.
- Ông từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng: Chủ tịch Uỷ ban khởi nghĩa Thừa Thiên- Huế; Uỷ viên Bộ chính trị; Phó chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng.
- Tác phẩm đã xuất bản: Từ ấy ( Thơ- 1946); Việt Bắc ( Thơ- 1954); Gió lộng ( Thơ-1961); Ra trận ( Thơ-1971); Máu và hoa ( Thơ- 1972); Một tiếng đờn (Thơ-1992)...
- Tố Hữu từng được nhận Giải nhất Giải thưởng văn học Hội nhà văn Việt Nam 1954-1955 ( Tập thơ Việt Bắc); Giải thưởng văn học Asean(1969); Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật ( Đợt I, 1996).
2. Những nhân tố tác động đến con đường thơ của Tố Hữu ?
- Quê hương: sinh ra và lớn lên ở xứ Huế, một vùng đất nổi tiếng đẹp, thơ mộng , trầm mặc với sông Hương, núi Ngự, đền đài lăng tẫm cổ kính,… và giàu truyền thống văn hóa, văn học bao gồm cả văn hóa cung đình và văn hóa dân gian mà nổi tiếng nhất là những điệu ca, điệu hò như nam ai nam bình . mái nhì, mái đẩy…
- Gia đình: Ông thân sinh ra nhà thơ là một nhà nho không đỗ đạt nhưng rất thích thơ phú và ham sưu tầm văn học dân gian. Mẹ nhà thơ cũng là người biết và thuộc nhiều ca dao, tục ngữ. Từ nhỏ Tố Hữu đã sống trong thế giới dân gian cùng cha mẹ. Phong cách nghệ và giọng điệu thơ sau này chịu ảnh hưởng của thơ ca dân gian xứ Huế.
- Bản thân Tố Hữu: là người sớm giác ngộ lí tưởng cách mạng, tham gia cách mạng từ năm 18 tuổi, bị bắt và bị tù đày từ năm 1939- 1942, sau đó vượt ngục trốn thoát và tiếp tục hoạt động cho đến Cách mạng tháng Tám, làm chủ tịch ủy ban khởi nghĩa ở Huế. Sau cách mạng ông giữ nhiều trọng trách ở nhiều cương vị khác nhau, nhưng vẫn tiếp tục làm thơ.
3. Con đường thơ của Tố Hữu :
Thơ Tố Hữu gắn bó chặt chẽ với cuộc đấu tranh cách mạng Việt Nam từ những năm 1940 cho đến sau này.
a. Tập thơ Từ ấy (1946) : gồm 71 bài sáng tác trong 10 năm (1936 – 1946). Tác phẩm được chia làm ba phần:
- Máu lửa (27 bài) được viết trong thời kì đấu tranh của Mặt trận dân chủ Đông Dương, chống phát xít, phong kiến, đòi cơm áo, hòa bình…
- Xiềng xích (30 bài) được viết trong nhà giam thể hiện nỗi buồn đau và ý chí, khí phách của người chiến sĩ cách mạng.
- Giải phóng (14 bài) viết từ lúc vượt ngục đến 1 năm sau ngày độc lập nhằm ngợi ca lí tưởng, quyết tâm đuổi giặc cứu nước và thể hiện niềm vui chiến thắng.
Những bài thơ tiêu biểu:Mồ côi, Hai đứa bé, Từ ấy,…
b . Tập thơ Việt Bắc (1954)
- Gồm 24 bài sáng tác trong thời kì kháng chiến chống Pháp.
- Việt Bắc là bức tranh tâm tình của con người VN trong kháng chiến với những cung bậc cảm xúc tiêu biểu: tình yêu quê hương đất nước, tình đồng chí đồng đội, tình quân dân, lòng thủy chung cách mạng. Đồng thời thể hiện quyết tâm bảo vệ sự toàn vẹn của đất nước.
- Những bài thơ tiêu biểu: Phá đường, Việt Bắc, Bầm ơi, Ta đi tới,…
c. Gió lộng (1961):
- Tác phẩm thể hiện niềm vui chiến thắng, cuộc sống mới với những quan hệ xã hội tốt đẹp. Còn là lòng tri ân nghĩa tình đối với Đảng, Bác Hồ và nhân dân.
- Những bài thơ tiêu biểu: Trên miền Bắc mùa xuân; Thù muôn đời muôn kiếp không tan;Mẹ Tơm; bài ca xuân 1961,…
d. Ra trận (1971), Máu và Hoa (1977)
Phản ánh cuộc đấu tranh của dân tộc kêu gọi cổ vũ tinh thần chiến đấu của dân tộc . Ca ngợi Bác Hồ, tổng kết lịch sử đấu tranh.
4. Tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh trong phong c¸ch nghệ thuật thơ Tố Hữu?
- Tố Hữu là nhà thơ trữ tình chính trị thể hiện nồng nhiệt tự hào lý tưởng cách mạng, đời sống cách mạng của nhân dân ta.
- Thơ Tố Hữu chủ yếu mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn, màu sắc lịch sử được diễn tả bằng bút pháp lãng mạn, hình tưởng thơ kì vĩ, tráng lệ.
- Nét đặc sắc trong thơ Tố Hữu là có giọng điệu riêng. Thơ liền mạch, nhất khí tự nhiên, giọng tâm tình, ngọt ngào tha thiết.
- Nghệ thuật thơ Tố Hữu đậm đà tính dân tộc. Phối hợp tài tình ca dao, dân ca các thể thơ dân tộc và “thơ mới”. Vận dụng biến hoá cách nói, cách cảm, cách so sánh ví von rất gần gũi với tâm hồn người. Phong phú vần điệu, câu thơ mượt mà, dễ thuộc dễ ngâm.
5. Vì sao nói thơ Tố Hữu là thơ trữ tình chính trị?
Vì: - Tố Hữu là nhà thơ- chiến sĩ, thơ ông nhằm mục đích phục vụ cho cuộc đấu tranh cách mạng. Tố Hữu tạo được sự thống nhất giữa cảm hứng trữ tình và tuyên truyền chính trị.
- Thơ Tố Hữu chủ yếu khai thác cảm hứng từ đời sống chính trị của đất nước và hoạt động cách mạng của bản thân nhà thơ.
- Con người và hiện thực trong thơ Tố Hữu được cảm nhận và biểu hiện chủ yếu trên phương diện chính trị, trong mối quan hệ với lí tưởng và nhiệm vụ cách mạng.
6. Nêu hoàn cảnh sáng tác,giá trị tư tưởng và chủ đề của Bài thơ Việt bắc?
* Hoàn cảnh ra đời:
- Việt Bắc là quê hương cách mạng, là căn cứ địa vững chắc của cuộc kháng chiến, nơi đã che chở đùm bọc cho Đảng, Chính Phủ, bộ đội trong suốt những năm kháng chiến chống Pháp gian khổ.
- Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, hiệp định Giơnevơ về Đông Dương được kí kết (tháng 7- 1954) hòa bình lập lại, miÒn Bắc nước ta được giải phóng. Một trang sử mới của đất nước, một giai đoạn mới của c¸ch m¹ng được mở ra.
- Tháng 10 năm ấy, các cơ quan trung ương của Đảng và chính phủ rời chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội. Nhân sự kiện lịch sử ấy, Tố Hữu sáng tác bài th¬ “Việt Bắc”.
“Việt Bắc” là đỉnh cao của thơ Tố Hữu và cũng là một tác phẩm xuất sắc của văn học Việt Nam thời kháng chiến chống thực dân Pháp. T¸c phÈm gồm 150 câu lục bát ,là khúc hát trữ tình hay nhất trong tập thơ cùng tên của nhà thơ, đoạn trích (90 câu lục bát ) là phần mở đầu nói về những kỉ niệm cña nhµ th¬ với kháng chiến.
* Giá trị tư tưởng và chủ đề của Bài thơ:
- Việt Bắc không chỉ là tình cảm riêng của Tố Hữu mà còn tiêu biểu cho tình cảm cao đẹp của những con người kháng chiến đối với Việt Bắc, đối với nhân dân và đất nước.
- Bài thơ là khúc hát ân tình thuỷ chung giữa những con người cách mạng kháng chiến với Việt Bắc và giữa nhân dân Việt Bắc với cách mạng, thể hiện truyền thống đạo lí thuỷ chung, giàu ân nghĩa của dân tộc.
7. Nhận xét về cấu trúc và giọng điệu của Bài thơ Việt Bắc?
- Bài thơ đã sáng tạo nên một hoàn cảnh đặc biệt để bộc lộ cảm xúc, tình cảm dạt dào. Đó là cuộc chia tay đầy lưu luyến của kẻ ở, người đi đầy bâng khuâng, bịn rịn để thể hiện những nghĩa tình cách mạng rộng lớn.
- Giọng điệu ngọt ngào, êm ái, hài hoà nhịp nhàng như lời ru. Bài thơ đưa người đọc vào thế giới tâm tình đằm thắm đầy tình nghĩa.
II. Luyện tập
Đề 1: Phân tích đoạn trích Việt Bắc ( trích phần một của Bài thơ) của nhà thơ Tố Hữu.
Dàn ý.
A. Mở Bài: Giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm, vị trí của đoạn trích cũng như giá trị chung của đoạn trích.
B.Thân Bài:
1. 8 câu thơ đầu: Cuộc chia tay
- Bài thơ kết cấu theo lối hát đối đáp rất quen thuộc, vận dụng ca dao một cách sáng tạo.
- Mở đầu là một câu hỏi ngọt ngào bâng khuâng:
Mình về mình …nhìn sông nhớ nguồn
M*ười lăm năm ấy là trở về với cội nguồn những năm tiền khởi nghĩa sâu nặng biết bao ân tình. 4 câu thơ điệp lại 4 chữ mình, 4 chữ nhớ, 1 chữ ta hòa quyện 1 câu hỏi về thời gian (10 năm...) một câu hỏi về không gian (nhìn cây...). Khổ thơ ngắn nhưng đã dồn góp lại cả một thời cách mạng. Tấm lòng ng*ười ở lại đã thổ lộ giãi bày trong không gian, theo thời gian.
- TiÕp theo lµ lêi cña “ ng*êi c¸n bé kh¸ng chiÕn” ®¸p l¹i:
Tiếng ai tha thiết …nói gì hôm nay...
Quyến luyến, xúc động nghẹn ngào nói không nên lời, tình cảm ấy làm thay đổi cả nhịp thơ. (Nhịp 2/2/2-> nhịp 3/3/2). Dấu chấm lửng hàm chứa bao xao xuyến không lời.
2. Lời kẻ ở, người đi đầy xúc động -> Qua đó biểu hiện nghĩa tình cách mạng rộng lớn.( Phần còn lại).
a.Lời của kẻ ở: (12 câu tiếp: Mỡnh đi có nhớ những ngày
….. Tân Trào, Hồng Thái, mái đỡnh cõy đa).
- Lời của kẻ ở là lời nhắn nhủ đối với người đi về những kỉ niệm đã lùi xa vào quá khứ.
- Đó là:
+ Có nhớ Việt Bắc, cội nguồn quê hương cách mạng (Việt Bắc gắn liền với những sự kiện lớn lao của cách mạng, lịch sử- “ Hồng Thái”, “ Tân Trào”...).
+ Có nhớ Việt Bắc với những kỉ niệm ân tình.
b.Lời người đi: (Lời người cán bộ cỏch mạng).
- 4 câu thơ:
Ta với mình, mình với ta
…
Nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu
-> sö dông cách nói mình –ta của ca dao dân ca, điệp từ mình + nghệ thuật so sánh nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu khẳng định lòng thủy chung son sắt với cách mạng, với quê hương kháng chiến của người cán bộ vÒ xuôi.
- 18 câu thơ tiếp: Nỗi nhớ cảnh, nhớ người Việt Bắc.
Nhớ gì như nhớ người yêu
... Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy
+ Hình ảnh so sánh như nhớ người yêu thể hiện sự gắn bó tha thiết trong tình cảm. Nỗi nhớ cụ thể sâu sắc với những hình ảnh gợi cảm đầy thi vị: Trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương, bản khói cùng sương, bếp lửa...gợi nhớ những nét mang đậm hồn người.
Ta đi ta nhớ những ngày
…Chày đêm nện cối đều đều suối xa
+ Hình ảnh đắng cay ngọt bùi, thương nhau chia củ sắn lùi, bát cơm sẻ nửa chăn sui đắp cùng là hình ảnh đậm đà giai cấp. Người dân Việt Bắc cần cù, gian khổ, thương yêu nghĩa tình.
- 10 câu tiếp: Nỗi nhớ người gắn với thiên nhiên bốn mùa.
Ta về mình có nhớ ta …
Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung
+ Đây là đoạn thơ đ*ược xem là đặc sắc nhất trong Bài thơ Việt Bắc. 10 câu lục bát thu gọn cả sắc màu 4 mùa, cả âm thanh cuộc sống, cả thiên nhiên con ngư*ời Việt Bắc.
Ta về mình có nhớ ta
Ta về ta nhớ những hoa cùng ng*ười
+Tố Hữu lựa chọn hình ảnh đối xứng : hoa - người. Hoa là vẻ đẹp tinh tuý nhất của thiên nhiên, kết tinh từ h*ương đất sắc trời, cßn con ng*ười là hoa của đất. Bởi vậy đoạn thơ đư*ợc cấu tạo: câu lục nói đến thiên nhiên, câu bát nói tới con ngư*ời.Vẻ đẹp của thiên nhiên và con người hòa quyện với nhau tỏa sáng bức tranh thơ. Bốn cặp lục bát tạo thành bộ tứ bình đặc sắc.
- Phần còn lại: Nỗi nhớ về Việt Bắc đánh giặc anh hùng.
+ Nhớ chiến khu oai hùng.
+ Nhớ con đường chiến dịch, nhớ khí thế hào hùng của quân và dân trên đường hành quân, mang chất sử thi:
“Những đường Việt Bắc cuả ta
....Bước chân nát đá muôn tàn lửa bay”
->Âm điệu thơ hùng tráng thể hiện sức mạnh chiến đấu và chiến thắng của quân và dân ta.
+ Nỗi nhớ gắn liền với niềm tin
… Nhìn lên Việt Bắc: Cụ Hồ sáng soi
… Trông về Việt Bắc mà nuôi chí bền”
+ Nhớ Việt Bắc là nhớ về cội nguồn, nhớ một chặng đường lịch sử và cách mạng:
“Mười lăm năm ấy ai quên
Quê hương Cách mạng dựng nên Cộng hoà.
C. Kết luận
- Bài thơ thể hiện nghệ thuật tài hoa độc đáo của nhà thơ Tố Hữu: giọng thơ trữ tình, ngọt ngào, ngôn ngữ giản dị, đặc biệt cách sử dụng đại từ “ mình”- “ ta” linh hoạt uyển chuyển, kết cấu đối đáp lặp ý của ca dao- dân ca khiến cho Bài thơ mang tính dân tộc đậm đà.
- Tất cả những điều đó nhằm thể hiện tình cảm đôn hậu của con người Việt Bắc và sự ân tình thuỷ chung của người kháng chiến.
Đề 2: Phân tích đoạn thơ:
Ta về mình có nhớ ta .... Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung ( Trích Việt Bắc – Tố Hữu)
Gợi ý phần thân Bài
1. Mở đầu đoạn thơ là sự giới thiệu chung về nội dung cảm xúc: nhớ cảnh, nhớ người.
- Dòng thơ đầu: “Ta về, mình có nhớ ta” vừa là câu hỏi tu từ, vừa là lời thoại, vừa là cái cớ để bày tỏ tấm lòng của mình một cách trực tiếp, khái quát.
- Dòng thơ tiếp theo: Ta về ta nhớ những hoa cùng người. Nhà thơ dùng hình ảnh ẩn dụ “ hoa” để chỉ thiên nhiên Việt Bắc, “ người” là người dân Việt Bắc. Thiên nhiên và con người hoà quyện vào nhau.
2. Nỗi nhớ về Việt Bắc được triển khai bằng bộ tranh tứ bình qua những dòng thơ còn lại.
- Bộ tranh tứ bình được vẽ bằng thơ với bốn cặp lục bát. Bốn dòng lục dành cho cảnh, bốn dòng bát dành cho người. Cảnh và người hoà quyện vào nhau.
- Phong cảnh ở đây là phong cảnh núi rừng, mang đậm sắc màu Việt Bắc, được miêu tả bằng âm thanh, màu sắc... theo diễn biến bốn mùa trong năm.
+ Đú là nỗi nhớ mùa đông Việt Bắc - cái thuở gặp gỡ ban đầu, đến hôm nay vẫn sáng bừng trong kí ức.
Rừng xanh hoa chuối đỏ t*ươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lư*ng
-> Câu thơ gợi cảm nhận về một màu xanh lặng lẽ, trầm tĩnh của rừng già Màu xanh cña núi rừng Việt Bắc:
Rừng giăng thành lũy thép dày
Rừng che bộ đội rừng vây quân thù
Trên cái nền xanh ấy lµ mµu hoa chuối đỏ t*ơi. Hai chữ “đỏ tươi*” không chỉ là từ ngữ chỉ sắc màu, mà chứa đựng cả một sự bừng thức, một khám phá ngỡ ngàng, một rung động rất thi nhân. Trên cái phông nền hùng vĩ và thơ mộng ấy, hình ảnh con ngư*ời xuất hiện thật vững chãi, tự tin. Đó là vẻ đẹp của con người làm chủ núi rừng: “Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng”.
+ 2 câu tiếp là sự chuyển màu trong bức tranh thơ: Màu xanh trầm tĩnh của rừng già chuyển sang màu trắng tinh khôi của hoa mơ khi mùa xuân đến. Cả không gian sáng bừng lên sắc trắng của rừng mơ lúc sang xuân: Ngày xuân mơ nở trắng rừng-> Trắng cả không gian, trắng cả thời gian. Cái sắc trắng tinh khôi bừng nở khiến người đi không thể không nhớ đến con ng*ười Việt Bắc, trong công việc lao động thầm lặng mà cần mẫn tài hoa: Nhí ng*êi ®an nãn chuèt tõng sîi giang.
Hai chữ “chuốt từng” gợi lên dáng vẻ cẩn trọng tài hoa. Cảnh thì mơ mộng, tình thì đ**ợm nồng. Hai câu thơ lư*u giữ lại cả khí xuân, sắc xuân, tình xuân.
+ Bức tranh thơ thứ 3 chuyển qua rừng phách. Trong rừng phách nghe tiếng ve ran, ngắm sắc phấn vàng giữa những hàng cây cao vút, ta như* cảm thấy sự hiện diện rõ rệt của mùa hè:
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
->Sự chuyển mùa được biểu hiện qua sự chuyển màu trên thảo mộc cỏ cây. Chữ đổ đ*ược dùng thật xác, tinh tế. Nó vừa gợi sự biến chuyển mau lẹ của sắc màu, vừa diễn tả tài tình từng đợt mư*a hoa rừng phách khi có ngọn gió thoảng qua, vừa thể hiện chính xác khoảnh khắc hè sang.-> sử dụng nghệ thuật âm thanh để gọi dậy màu sắc, dùng không gian để miêu tả thời gian.-> cảnh thực mà vô cùng huyền ảo.
Trên nền cảnh ấy, hiÖn lªn hình ảnh thơ mộng, lãng mạn: “Cô em gái hái măng một mình”. Nhớ về em, là nhớ cả một không gian đầy h*ương sắc. Ng*ười em gái trong công việc lao động hàng ngày giản dị: hái măng.
+ Khép lại bộ tứ bình là cảnh mùa thu. Cảnh đêm phù hợp với khúc hát giao duyên trong thời điểm chia tay giã bạn. Dư*ới ánh trăng thu, tiếng hát ân tình càng làm cho cảnh thêm ấm áp tình ng*ười. Đại từ phiếm chỉ “ai” đã gộp chung ngư*ời hát đối đáp với mình làm một, tạo một hòa âm tâm hồn đầy bâng khuâng l**u luyến giữa kẻ ở, ng**ời đi, giữa con ngư*ời và thiên nhiên.
Đề 3: Phân tích đoạn thơ:
Những đường Việt Bắc của ta
Vui lên Việt bắc, đèo De, núi Hồng.
Gợi ý phần thân Bài
- Khí thế dũng mãnh của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp Việt Bắc:
+ Tác giả nhớ lại quang cảnh chiến đấu sôi động, hào hùng của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở Việt Bắc với nhiều lực lượng tham gia (dân công, bộ đội binh chủng cơ giới,...), thể hiện rõ trên những con đường bộ đội hình quân, dân công đi tiếp viện, đoàn ô tô quân sự,...
+ Tác giả nhớ lại niềm vui khi tin tức chiến thắng của mọi miền đất nước tiếp nối báo về.
- Những đặc sắc về nghệ thuật của đoạn thơ. Tác giả đã rất điêu luyện trong việc sử dụng thể thơ lục bát, thể hiện các mặt:
+ Cách dùng từ ngữ, hình ảnh.
+ Cách vận dụng các biện pháp tu từ (trùng điệp, so sánh, cường điệu,..).
+ Giọng thơ hào hùng, sôi nổi.
-> Chỉ qua đoạn thơ ngắn, Tố Hữu đã thể hiện được không khí của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta một cách cụ thể và sinh động.
Đề 4: Phân tích đoạn thơ: Ta đi ta nhớ những ngày ... Chày đêm nện cối đều đều suối xa.
Gợi ý phần thân Bài:
1. Hai câu thơ đầu khái quát về tình cảm, cảm xúc của người ra đi nhớ về những kỉ niệm của cuộc sống gian khổ, vất vả nhưng đầy niềm vui, hạnh phúc trong kháng chiến.
2. Những câu thơ tiếp theo là sự cụ thể hoá nỗi nhớ;
- Nhớ những công việc lao động gian khổ của đồng bào Việt Bắc: Hình ảnh bà mẹ và đứa con đầy xúc động.
- Nhớ những ngày diệt giặc dốt tràn đầy niềm vui: Hình ảnh lớp học, những giờ liên hoan
- Nhớ những ngày công tác với tinh thần cách mạng lạc quan, vượt qua khó khăn gian khổ.
- Nhớ những âm thanh quen thuộc, bình dị của cuộc sống hanh bình nơi chiến khu Việt Bắc.
3. Nghệ thuật sử dụng phép điệp từ (nhớ, nhớ sao), thể thơ lục bát, cách nói giản dị gần gũi, cấu trúc đối để diễn tả tình cảm sâu đậm thuỷ chung trong tình cảm của người ra đi.
